29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet böyle ilan edildi

(Gerçek Tarih) – Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i ilan etti. Dönemle ilgili hafızalarda yer edinen “Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz,” sözünün hikâyesi de Nutuk’ta yer bulur. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’ne arkadaşlarını davet eder ve Latife Hanım’a sofra hazırlatır. İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa, Kemalettin Sami Bey’in de yer aldığı akşam yemeğinde yaşananlar Mustafa Kemal Paşa’nın ifadeleriyle Nutuk’ta şöyle yer alır:

“Gece olmuştu… Çankaya’ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paşa’lara rastladım. Ali Fuat Paşa, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Bir Uğurlama ve Bir Karşılama’ başlığı altında okumuştum. Daha kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini, Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa vasıtasıyla kendilerine bildirdim. İsmet Paşa ile Kazım Paşa’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya benimle birlikte gelmelerini söyledim. Çankaya’ya gittiğim zaman, orada, beni görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey’lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum.

Yemek sırasında: ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.

Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına karar vermek için Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. Çünkü, onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara’da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyet’in ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.”

Aynı gece Mustafa Kemal Paşa ile İsmet Paşa 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısı hazırlar. Buna göre “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir.” maddesinin yer aldığı tasarı üzerinde Meclis’te yapılan konuşmaların ardından saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla Cumhuriyet’in ilanı kabul edilir. Ertesi gün 29 Ekim’de cumhuriyet ilan edilir.

Cumhuriyet’in ilanıyla “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” şiarı bundan böyle devlet yönetiminde en belirgin haliyle yerini alır. Akabinde cumhurbaşkanlığı seçimi gerçekleşir. Gazi Mustafa Kemal Paşa, gerçekleşen gizli oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alarak TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçilir. Böylelikle “Milli Mücadele Dönemi”nde Türkiye’de etkin rol üstlenen “Meclis Hükümeti Sistemi” yerine parlamenter yönetime geçilmiş olur.

gercektarih.com.tr