Hicaz demiryolu
İslam dünyasında ilk kez tamamen yerli imkan ve bağışlarla yapılan Hicaz Demiryolu’nu duymayan yoktur. Peki işin arka planını ne kadar biliyoruz? Buna gelin birlikte bir göz atalım.
Demiryolları 19. yüzyılın başında buharlı lokomotiflerin sayesinde ayrı bir önem kazandı. Taşımacılık ve ticaret için, bir noktadan diğer noktaya süratle asker ve malzeme taşıma bakımından son derece önemli ve devrim niteliğinde bir gelişme olduğuna şüphe yoktur. Sömürgeci devletler için ise daha fazla sömürü, daha sıkı kontrol ve daha fazla kaynak anlamına geldiğini unutmamak gerekir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda bu gelişmeleri yakından takip etmiş ve Osmanlı topraklarında ilk demiryolu 1856 senesinde tamamlanan İskenderiye-Kahire hattı olarak tarihe geçmiştir. Daha sonraki senelerde 19. yüzyıl sonuna kadar devam eden çalışmalar ile devasa Osmanlı topraklarının birçok bölgesinde yüzlerce kilometrelik demiryolları vardır. Mersin, Adana, Bağdat, İzmir ve Rumeli’nin birçok yerinde hatlar mevcuttu. Bu hatlar ile Avrupa başkentleri Paris, Berlin ve Viyana İstanbul’a bağlanır.
Daha önceleri birçok demiryolu proje imtiyazı İngiltere, Fransa vesaire gibi ülkelere verilmişti. İstanbul’u Bağdad üzerinden Basra körfezine bağlayacak olan hattı Sultan II. Abdülhamid Avrupa’nın yeni yükselen süper gücü olan Almanlara verir. Bu İngilizleri oldukça rahatsız eder.
Peki Hicaz Demiryolu projesini bu diğer projelerden ayıran nedir? Evvela yabancı devlet parmağı olmayacak, sermayeyi devlet gelen bağışlarla birleştirip kendi karşılayacaktı. Hat, İstanbul’u Şam ile ve daha sonra Şam’ı Kutsal topraklarla bağlayacaktı. Bu hamle ile hac yolculuğunu ve asayişi sağlamak kolaylaşacak, ticari ve askeri anlamda son derece önemli bir adım atılmış olacaktı. Medine ve Mekke’den sonra hat Cidde limanı ile buluşup, daha güneye inip Yemen’e, oradan Arap Yarımadası içlerine ve oradan Bağdat ile birleşmesi planlanmıştı.
Hicaz Demiryolu’nun ilanı Müslüman coğrafyasında bayram havası ve büyük bir sevinç meydana getirmişti. Payitaht’a dünyanın dört bir yanından tebrik telgrafları, bağışlar ve dualar geliyordu. 2 Mayıs 1900 senesinde Sultan II. Abdülhamid’in iradesi ile çalışmalar başlar. İlk bağışı bizzat kendisi 50.000 lira ile başlatır. Bu bağışlar giderek çoğalır ve ilk inşaat 1 Eylül 1900 senesinde Şam’da resmi merasim ile başlar. Hatta Theodor Herzl bile Sultan’ın gözüne girebilmek için 200 lira bağışlar. Fakat Abdülhamid Han’ın kesin emri ile yardım iade edilir, çünkü proje tamamen Müslümanların kendi imkan ve yardımları ile yapılacaktı.
Hat Medineyi Münevvere’ye yaklaştığında Efendimiz Muhammed Mustafa Sallallahu aleyhi ve Sellemin ruhaniyeti rahatsız olmasın diye raylara keçe döşenmiştir. 1908 senesinde Hayfa hattının bitimi ile toplam döşenen demiryolu 1464 kilometreye ulaşmıştı. İlk durak olan oldukça gösterişli İstanbul Haydarpaşa Tren Garı, Alman mimarları tarafından yapılmış ve 1908 Ağustos ayında tamamlanmıştı. Haydarpaşa Garı birçok kez zarar görmüş, 1917 senesinde Birinci Cihan Harbi yıllarındaki patlama ve yangın hiç şüphesiz sabotaj olayıdır. En son yangın ise 2020 yılında meydana gelmiştir.
Hattın son durağı ise Medine-i Münevvere İstasyonu’dur. Asıl bina birçok kez tahrip edilmiş fakat 2004 senesinde restore edilip turizme kazandırılmıştır. İstasyonun yanı sıra o dönemden kalma Osmanlı lokomotifleride sergilenmektedir.
Ayrıca Demiryolu yapımında yer alan, yardım eden ve bağışta bulunan erkek ve kadınlara verilen altın, gümüş ve nikkel Hamidiye Hicaz Demiryolu Madalyası mevcuttur.
Abdülhamid Han öncesi Osmanlı topraklarında toplam demiryolu hattı 1145 kilometre iken, Abdülhamid Han bu rakamı 3700 kilometreye çıkarmayı başarmıştı. Abdülhamid Han 1909 senesinde tahttan indirilmemiş olsa hat Yemen’e inip oradan kuzeye doğru Bağdad şehrine ulaşması muhtemeldi.
Abdülhamid Han’a ‘eski rüyamdır’ dediği Hicaz Demiryolunu tamamlamak nasib olmuştur. Rabbim Sultan Abdülhamid Han’dan, diğer emeği geçen umera ve vuzera, halktan, bağış veren, dua eden herkesten razı olsun.. Amin
Kaynakça:
Hicaz Demiryolu Projesi – Ömer Faruk Yılmaz
İslam ansiklopedisi
Osmanlı Ansiklopedisi – İZ Yayıncılık