Dünya harp literatürüne geçen 38 dakikalık Anglo-Zanzibar Savaşı
Askerî tarih literatüründe yıllarca hatta onyıllarca ve bazen nesiller boyunca süren savaşlar mevcuttur. Dakikalar ile ölçülen savaşlar ise yok denecek kadar azdır. 1896’nın Ağustos ayında gerçekleşen Anglo-Zanzibar Savaşı tarihin en uzun savaşlarının tam aksine, dakikalar içinde bitmişti.
Zanzibar veya Zengibar, Afrika kıtasının doğusunda yer alan iki adadan oluşmaktadır. Bir Afrika memleketi olmasına rağmen Arap etkisi hissedilmektedir. Portekizlilerden evvel müslümanlar ticaret için bölgeye yerleşmişti ve bu sebeple yoğun Arap nüfus varlığını devam ettiriyordu. Zanzibar’da, 16. ve 17. asırlarda Portekizliler hüküm sürdü. 17. asrın sonlarında Portekiz’i mağlup etmeyi başaran Umman Sultanlığı Zanzibar’ın yeni sahibi oldu. Zanzibar’ı çok seven Umman Sultanı Said bin Sultan, başkenti Zanzibar’a taşıdı.
Said bin Sultan 1856’da ölünce ülkede iktidar kavgası çıktı. Zanzibar’da küçük oğlu Mecid bin Said, Umman’da ise büyük oğullarından Tuveyni bin Said tahta oturdu. 1870 senesinde Bargaş bin Said tahta oturdu. Bargaş saltanatı süresince İngilizlerin yoğun baskısını hissetti. Baskılara rağmen Fransa vesaire gibi ülkeleri devreye sokarak durumu dengelemek adına siyaset yürüttü.
Bu devirde Zanzibar Sultanlığı sadece Zanzibar’da değil, Afrika kıtasındaki sahil bölgelerdede hüküm sürmekteydi. Almanya sömürge avına geç katılmıştı fakat bölgeye ilgisini saklamıyordu. Bismark genel itibariyle koloni kurulmasına sıcak bakmıyordu fakat yinede Namibya ve Tanzanya’da koloniler kurulmasına izin verdi. Britanya, Alman ilerleyişini durdurmak istiyordu çünkü Zanzibar resmî olarak Britanya’ya bağlı değildi ve Almanya’ya kaybetme ihtimali yüksekti. 1886’da Almanya ve Britanya sömürgeleri paylaşma adına anlaşmaya varırlar. Zanzibar Britanya için oldukça mühimdi çünkü Güney Afrika’da Dunbar şehrini Süveyş Kanalına bağlıyordu. Varılan anlaşma gereğince Kenya Britanya’ya, Tanzanya ise Almanya’ya bırakıldı. Gücü ve itibarı sarsılan Zanzibar Sultanlığı ise Britanya’nın etki alanına itildi. Britanya zaten 1873’te Zanzibar’a baskı yaparak köle ticaretini yasaklatmıştı. Yasağı denetim etmek adına zaten ada ve çevresinde donanması faal durumdaydı.
1888’de Sultan Bargaş vefat edince yerine küçük kardeşi Halife geçti. Almanlara fazla yakınlık gösterince küçük çapta isyan çıktı ve fazla hüküm süremeden 13 Şubat 1880’da vefat etti. Yerine kardeşi Ali geçti. Sultan Ali’de tahtta fazla kalamadı. İmzaladığı anlaşma gereğince Zanzibar Sultanlığı Britanya’nın güdümüne girdi. Bu siyaset Sultan Hamad’ın tahta oturmasıyla değişmedi.
38 dakikalık savaş!
İngiliz yanlısı Sultan Hamad 25 Ağustos 1896’da şüpheli bir şekilde öldü ve yerine kuzeni Halid geçti. İngilizler Sultan Hamad’ın kuzeni tarafından zehirlendiğini iddia edip Halid’i tanımayı reddettiler. Ayrıca 1890’da imzalanan anlaşma gereğince Zanzibar Sultanlığı, Britanya’nın himayesinde olduğu için sultan olan kişinin Britanya’nın onayını alması gerekiyordu. Halid’in İngiliz karşıtı düşünceleri biliniyordu ve bu sebeple İngilizler yerine kendilerine daha yakın olan Hamud bin Muhammed’i geçirmek istiyorlardı.
Bu olayı savaş sebebi sayan Britanya, Sultan Halid’e ültimatom ilettiler. Ültimatom gereğince 27 Ağustos yerel saat 09:00’da tahttan feragat etmesi talep edildi. Sultan Halid ültimatoma cevap vermedi çünkü direnmekte kararlıydı. Derhal saray ve çevresinde savunma tedbirlerini artırdı. Saray muhafızları halktan bazı silahlı gruplarla birlikte savunma mevzileri kurdu. Bir sahil topu, 2 adet eski top ve birkaç makineli tüfeğin dışında ağır silahlar yoktu. Topların namluları sarayın karşısına demirlemiş İngiliz harp gemilerine çevrildi.
09:02’da olumlu cevap alamayan İngiliz gemileri saray ve çevresini yoğun bombardımana tuttu. Şehir asker sivil ayrımı gözetmeksizin dakikalarca bombalandı. Gemilerin ateşine karşılık veren Zanzibar sahil topu etkisiz hale getirildi. Çıkan kısa deniz muharebesinde Zanzibar’a ait HHS Glasgow yatı batırıldı.
Karaya çıkan Britanya birlikleri adım adım saraya doğru ilerledi. Saat 09:40 civarı çatışmalar durdu. Saraydaki Zanzibar sancağı indirildi ve Britanya zafer kazandığını ilan etti. Sabık Sultan Halid ise şehirdeki Alman Konsolosluğuna sığındı. İltica talebi onaylandı ve Almanlar Halid’i daha sonra Darüs-selam’a naklettiler. Sarayın ve şehrin enkazı altında yüzlerce Zanzibarlı asker ve sivil kaldı. İngilizler ise sadece bir tek zayiat verdi.
Britanya zaferin ardından kendilerine sadık Hamud bin Muhammed’i sultan tayin ettiler. Savaş süresince harcanan mühimmatın bedelini ise tazminat olarak Zanzibar’dan aldılar. Böylece sömürgeci Britanya kendi sebep olduğu savaşın maliyetini Zanzibar’dan çıkarmış oldu.
Britanya’nın gücü o dönemde doruk noktasına ulaşmıştı. Dünyanın birçok yerine güçlü diplomasi ve güçlü donanması sayesinde müdahale edebiliyordu. Bu gücü 38 dakikalık bu savaşta açık bir şekilde göstermiştir.
Zanzibar günümüzde Tanzanya devletine bağlı özerk bir bölgedir.
Kaynakça:
– The African Wars: Warriors and Soldiers of the Colonial Campaigns / Chris Peers
– The Scramble for Africa: White Man’s conquest of the Dark Continent 1876-1912 / Thomas Pakenham