Malazgirt savaş alanı arkeolojisi projesi
Doğu Anadolu’muzun kadîm kenti Muş’a ortalama 140 kilometre uzaklıktaki Malazgirt’ten, Süphan Dağı’nın gölgesinden bildiriyorum: Malazgirt Savaş Alanının Tespiti Tarihi ve Arkeolojik Yüzey Araştırması Projesi’nin 2022 yılı Haziran’ında başlayan 3. dönem 1. etap çalışmaları devam ediyor. Hem Malazgirt’in Afşin mahallesindeki tarihî mezar kazıları hem de 150 kilometrekarelik geniş bir alanı kaplayan Malazgirt ovasının muhtelif yerlerindeki yüzey araştırmaları birlikte yürütülüyor.
Şimdiye dek ne yapıldı?
2020 yılında başlayan 1. dönemin üç etabında Malazgirt şehrinin çeşitli zamanlarda gerçekleştirilmiş iyi kötü restorasyonlarla halen ayakta duran tarihî surları çalışılmış, tarihî kaynaklarda yer alan bilgiler, ortofotolar ve ağırlıklı olarak Prof. Dr. Kemalettin Köroğlu ve Dr. Mehmet Sait Sütcü tarafından gerçekleştirilen gözlemlerden hareketle üç boyutlu dijital modellemeleri yapılmıştı. Şehir surları ile surların batı cephesinde yer alan ve Prof. Dr. Kadir Pektaş’ın detaylarını irdelediği tahrip edilmiş tek Selçuklu kitabesi hakkında ayrıntılı bir raporlama çalışması gerçekleştirilmişti. Bu çalışmalara ilave olarak Malazgirt ovasında geniş ölçekli yüzey araştırmaları yapılmış, uzun ve yorucu yürüyüşlerle savaş sırasında önemli olabileceği değerlendirilen bazı olası stratejik noktalar, literatürde yer almayan birçok höyük ve Selçuklu dönemi seramikleri tespit edilmişti. Bu çalışmaların teknolojik imkânların da eşlik ettiği kapsamlı çalışmalar olduğunu, drone çekimlerinden jeoradar taramalarına kadar her türlü teknolojik eşlik araçlarının kullanıldığını belirtelim.
2021 yılı etaplarında bir yandan 150 kilometrekarelik Malazgirt ovasının çeşitli yerlerinde lokal sondaj çalışmaları yapılmış, diğer yandan hem arazideki kurumuş ya da halen akmakta olan su yataklarında ve çevre köylerde yüzey araştırmalarına devam edilmiş, Türbe Tepe’deki (Grebido) ilk mezar kazılarına başlanmıştı. Antropologlar ve arkeologlar tarafından yürütülen bu kazılarda, alanda birçok mezarlık olduğu anlaşılmıştı. Söz konusu tepede yürütülen çalışmalar, halk arasında anlatılan efsaneler ve kaynaklarda yer alan bilgiler arasında yer yer örtüşmelerin tespit edilmesi ve Grebido’da bir Müslüman mezarlığının olduğunun anlaşılması dolayısıyla başlatılmıştı. Malazgirt ile Patnos arasında bulunan ve merhum Albay Kadri Perk tarafından Sultan Alparslan’ın karargâhı olduğu değerlendirilen Türbe Tepe’deki kazılar sonucunda elde edilen iskeletler, kimyasal analizler sonucu tarafından 14 ve 15. yüzyıllara tarihlendi. 2021 yılının son etabındaki yüzey araştırmaları sonucunda Afşin mahallesinde eski bir Müslüman mezarlığının bulunduğu tespit edilmişti. Köylülerin hakkında bilgi sahibi olmadığı mezarlıktan alınan ilk kemik örneklerinin analizleri, kalıntıların 11. yüzyıla ait olduğunu gösterdi.
Unutulmuş, terk edilmiş ve süreç içerisinde kaybolmuş olan bu Müslüman mezarlığının eski bir Ermeni köyü olduğu düşünülen bir yerleşimde tespit edilmesi, hem şaşkınlık uyandırıcı hem de heyecan vericiydi. Anadolu’nun ilk Türk yerleşimlerinden biri ile mi karşı karşıyaydık acaba? 2022 yılının hâlihazırda devam eden 1. etap çalışmaları Afşin’deki Müslüman mezarlığına odaklandı. Ekibin bir kısmı yüzey araştırmalarına devam ederken, arkeolog ve antropologlar Afşin’de kazı çalışmalarına devam ediyor. 15 civarında mezar kazıldı. Çalışmalar sürüyor. Afşin kazılarında elde edilen buluntular önemli sonuçların ortaya çıkmasını sağlayabilir. Proje çalışmaları son derece başarılı bir şekilde devam ediyor. Hiç beklenmedik birçok şey tespit ediliyor ve Malazgirt ile ilgili bilgi dağarcığına ekleniyor.
Projenin başka çıktıları var mı?
Geçtiğimiz yıl içerisinde Madrid (İspanya) ve Kulikovo’da (Rusya) projenin metodolojik çerçevesi ile ilk çalışmaların başarılı sonuçları hakkında uluslararası bilim camiası bilgilendirildi. Bazı tarih ve arkeoloji dergileri için proje dosyaları hazırlandı. Projenin çıktılarını ihtiva eden bir sempozyum gerçekleştirildi ve kitabı bugünlerde yayına hazırlanıyor. Arapça, Farsça, Grekçe, Süryanice, Latince ve Ermenice ortaçağ kaynaklarındaki Sultan Alparslan ve Malazgirt kısımları uzmanlarımız tarafından yeniden tercüme edildi. Oldukça hacimli olan ve dünyada ilk kez gerçekleştirilen bu çalışma da yayına hazırlanıyor. Malazgirt’teki çalışmaların ilk yılını ayrıntılı bir şekilde anlattığım Malazgirt Günlükleri adlı kitabım 2021 yılı Haziran’ında yayınlandı. Konu ile alakalı 20’ye yakın konferans yerildi. Coşkun Aral tarafından yapılan belgeselin galası bu yılın Ağustos’unda Malazgirt’te gerçekleştirilecek. Ve daha bir sürü şey. Çalışmalar yoğun, süreç zorlu ve bize destek veren birçok kişi ve kurum var. Devletimizin eli her an üzerimizde. Heyecan dozu bir an bile düşmüyor.
Özellikle Malazgirtlilere, Malazgirt Kaymakamlığı’na, Malazgirt FM’e ve Malazgirt Belediye Başkanımız Sayın Cengiz Altın’a çok çok çok teşekkürler. Onların desteği olmasa işlerin yürüyebilmesi mümkün değil.
Olanlar şimdilik özetle böyle. Devam ediyoruz. Sürprizlerimizi bekleyin.