Orwell’ın denemeleri
İlk baskısı 2022 yılının Mart ayında yapılan (Can Yayınları) ve Begüm Kovulmaz tarafından dilimize çevrilen George Orwell’ın Kitaplar ve Sigaralar isimli metni, yazarın 1936-1946 yılları arasında muhtelif dergilerde yayınlanan eleştirel denemelerinden (ağırlıklı olarak) oluşuyor. Toplamda altı denemeden meydana gelen Kitaplar ve Sigaralar adlı denemeler derlemesinin içerisinde yer alan Kitapçı Anıları’na daha önce Everest’ten çıkma Denemeler’de de rastlamıştım. Aynı dönemlerde farklı kişiler tarafından çevrilip farklı yayınevlerinden yayınlanmış. İyi de olmuş. Bununla birlikte, kitaptaki diğer metinlerle ben ilk kez karşılaştım. Bunları sırasıyla listeleyecek olursam; Kitaplar Sigaralara Karşı, Bir Kitap Eleştirmeninin İtirafları, Edebiyatın Önlenişi, Sağıyla Soluyla Benim Ülkem ve Bangor’dan Aşağı. Metinlerin ortak noktası kitaplar.
İlk metinde, “kitapların pahalı olduğu” savı incelenmiş. Gündelik hayat içerisinde diğer “keyfi” harcamalarla kıyaslamaya giden yazar, kitapların “diğer şeyler” kadar heyecan verici bulunmadığı için onlara harcama yapılmak istenmediği, tartışmanın yapay olduğu kanaatine ulaşmış. İkinci metin, edebi eleştiriye odaklanmış. Temel argümanları bugün de geçerli olan metinde, Orwell, kitap eleştirilerinin ekonomik saiklerle yapıldığını bulgulayıp mevcut uygulamanın değil iyi edebiyatı keşfedip okura aktarmak, kötü edebiyatı da görünmez kıldığını belirtmiş. Edebiyatın Önlenişi, “ifade özgürlüğü”ne tahsis edilmiş. Özellikle totaliter toplumlarla şiirin aksine düzyazının tastamam yok olmaya mahkûm olduğunu örnekler üstünden tespit eden Orwell, bu güçlü denemesinde “aforizmatik” nitelikli birçok cümle ile meselenin bam teline dokunmuş. Mesela: “İlkeli duruşunu korumak isteyen her yazar ve gazeteci doğrudan suçlamalarla değil toplumun genel yönelimiyle engellenir halde buluyor kendini.” “Yazarın ve sanatçının bağımsızlığı müphem ekonomik güçler tarafından aşındırılırken, aynı zamanda onu savunması gerekenler tarafından baltalanıyor.” “Küçük İngiliz Komünist Partisi’nin doğrudan etkisini abartmamak gerek, fakat Rus mitosunun İngiliz düşünsel yaşamı üzerindeki zehirli etkisi de yok sayılamaz.”
Orwell’ın 1984 adlı romanında ayrıntılarını belirginleştireceği totalitarizm eleştirilerinin temel tezlerini de içeren Edebiyatın Önlenişi’ni takip eden Sağıyla Soluyla Benim Ülkem başlıklı deneme, algının olguyu dönüştürmesi ve Orwell’ın yurtseverliğinin altyapısını yansıtıyor. “God Save the King” çalarken hazır ola geçmemek bugün bile hürmetsizlik etmişim hissi veriyor alttan alta. Çocukça bir şey bu, fakat böyle yetiştirilmiş olmayı aşırı “aydınlanmış” oldukları için en sıradan duyguları bile anlamayan solcu entelektüeller gibi olmaya yeğlerim.” Bangor’dan Aşağı başlıklı son metin, yazarın çocukluğundan itibaren zihninde şekillenen ve izlerini taşıdığı Amerika imgesini küçükken okuduğu Amerikan çocuk edebiyatı metinleri üzerinden ele alıyor. Eski Amerika’ya yakılan bir tür nostaljik ağıtla karşılaşıyoruz metinde.
Nispeten kısa bir hayatı olan ve 47 yaşında vefat eden George Orwell’ın denemeleri, onun sürekli bir biçimde düşündüğünü, yazdığını ve derin bir dikkatle öz bağlamını sorguladığını bir kez daha ortaya koyuyor. İki dünya savaşının insanlığı aptallaştırdığı bir çağda hem de. Orwell’ın metinlerinde, pergelinin ayağını düşüncenin toprağına saplamış bir edebiyatçının ilham verici dünyasına tanıklık ediyor okur. Yine insanlığın kendisinden en fazla şüpheye düştüğü ve kendisini en fazla aşağıladığı dönemlerden birinde “erken uyanan” bir sabah kuşuna.
Son yıllarca epeyce popüler olup özellikle Hayvan Çiftliği ile 1984 adlı romanları ile onlarca yayınevi tarafından basılan Orwell’ın bu “yeni” kitabının yalnızca 1000 kopya basılmış olması, denemelerinin, romanlarının gördüğü ilginin yanına bile yaklaşamadığını gösteriyor. Gelgelelim edebiyatı bir çeşit düşünce iletkeni gibi kullandığı görülen yazarın denemelerinin okunması, onun romanlarının da daha iyi ve doğru bir şekilde anlaşılabilmesini sağlayacak. Orwell bir çağın çağıldayan vicdanı. Dolayısıyla mutlaka ve birden fazla defa okunmalı.
Hayata başkaları tarafından verilen anlamlara iltifat etmeyerek kendi anlamlarını inşa etme gayreti içerisinde olan tutkulu gençlerimizin George Orwell hakkında Hayvan Çiftliği ve 1984’ten daha fazla şey bilmeleri gerekiyor. Benden söylemesi. Gerisi size kalmış.
Gerçek Tarih dergisi Kasım 2022 sayısında yayınlanmıştır.